تشنج(سيژر و اپی لپسي) چيست؟
تشنج عبارت است از تحریکات غیر طبیعی سلول های عصبی که منجر به فعالیتی غیر طبیعی در قسمتی از مغز میشود. تشنج ميتواند با افت هوشیاری و اختلالات حرکتی باشد. گاهی تشنج، فقط محدود به اختلال هوشیاری بدون اختلالات حرکت می شود و گاهی اختلال حرکتی، بدون اختلال هوشیاری رخ میدهد و اینها وابسته به منطقه ای از مغز است که دچار تشنج میگردد. اگر حمله تشنجي بدون عامل محرک
(unprovoked seizure)
طی 24 ساعت تکرار شود، اپی لپسي نام دارد یا اگر حمله تشنجی رخ دهد ولی احتمال تشنج دوم با توجه به وضعیت بالینی بیمار یا نوار مغز یا ... بسیار زیاد باشد، باز اپی لپسي نام دارد.
( خلاصه ای از کنگره بين المللی تشنج 4-6 بهمن 96 بیمارستان میلاد اصفهان:
تشنج هایی که به دلیل ضایعه مغزی ایجاد میشود، کمتر با اختلالات روانپزشکی بعدی همراه است. در میان اختلالات روانپزشکي در افراد دچار تشنج افسردگي شایع تر از جنون است. تظاهرات این اختلالات، غیر طبیعی است و حملات افسردگی یا جنون، متفاوت از حملات غیر مرتبط با تشنج است. میزان جنون بعدی در افرادی که در سنین پایین تشنج می کنند بیشتر است. این ارتباط بین اختلال رفتاري در سن پایین و تشنج، به دلیل تاثیر تشنج بر مغز در حال تکامل جوانان تازه بالغ است. و این نشان میدهد در افراد جوان لازم است، تشنج به خوبی کنترل شود.
داروی لوتيراستام خطر جنون را بیشتر و کاربامازپين آن را کمتر میکند. اختلال حافظه سمانتيک بیشتر از دیگر حافظه ها در (temporal lobe epilepsy(TLE وجود دارد. گاهی از زمان شروع صرع اختلال حافظه و شناخت وجود دارد. یعنی خود اختلال شناختی میتواند عامل صرع باشد.
صرع و ژنتیک:
در انسان 23000 ژن هست که 90% آنها در مغز عملکرد و تظاهر دارند و عملکرد آنها آشکار مي شود. بیشتر تشنج ها پلی ژنيک هستند. برخی سندرم ها مانند دراوت به صورت تک ژنی هم منتقل ميشوند(ژن SCN1A)
در تستهای ژنتیکی، منفی بودن تست، رد کننده جهش ژنتیکی عامل تشنج، نيست.
تشنج های شدید دوره نوزادی میتواند تشنج ژنتیکی باشد.
درمان تشنج: توجه به زمان شروع درمان، نوع دارو و زمان تغییر دارو مهم است. باید توجه کرد، کی درمان قطع شود و آرامش و آسودگی و وضعیت مالی بیمار هم مهم است.
درمان زودرس مهم است، چون عدم درمان زودرس باعث عوارض تشنج ایجاد ميشود.
معمولا درمان پس از دو تشنج بدون علت، شروع می شود.
در یک بار تشنج، با نوار مغز خیلی مختل و یک بار تشنج با ضایعه مغزی مرتبط با تشنج، درمان بايد شروع شود، در تکرار تشنج حتما باید درمان شروع شود، چون خطر تشنج سوم، به 70% مي رسد.
در یک بار تشنج، در صورتی که مراقبت کنندگان و همراهان بیمار، تشنج مجدد را نمی پذیرند این را هم باید درمان کرد.
فلج تاد پس از تشنج حتی یک بار، باید درمان بشود( فلج تاد در برخی از افراد مبتلا به صرع تجربه می شود. این بیماری اکثرا پس از تشنج زمانی اتفاق می افتند که حرکت دادن تمام یا بخشی از بدن غیر ممکن است. صرع یک بیماری است که باعث ایجاد فعالیت الکتریکی در مغز می شود که می تواند برای مدت کوتاهی عملکرد آن را متوقف کند.)
درمان تک دارو با دوز کم شروع میشود. در صورت عدم جواب، دارو باید به تدریج بیشتر شود.
امروزه 25 نوع داروی ضد تشنج وجود دارد. انتخاب دارو مهم است. انتخاب دارو با توجه به نوع تشنج و سندرم بالینی و ویژگی بیمار و تداخل با داروهاي قبلی بيمار است. در تشنج حین خواب کاربامازپين موثرتر از شدیم والپروات است. لاموتريجين و وارفارين تداخل ندارد ولی لاموتريجين دیر، به حداکثر اثر ميرسد، پس در مواردی که جواب زود، مورد نظر است، مناسب نيست.
والپروات با وارفارين تداخل زیادی ندارند. فنی تویین و همراهی آن با داروهای شیمی درمانی باعث بیماری پوستی استيون جانسون ميشود.
در صورت بی اثر بودن دارو باید بررسی شود:
آیا تشخیص درست است؟ آیا بيمار مصرف الکل یا محرومیت از خواب داره یا نه؟
انتخاب داروی دوم: وقتی داروی جدید شروع میشود، داروی اول کم ميشود یا داروی اول کم نمیشود تا داروی دوم به حداکثر اثر خود برسد و بعد داروی اول کم می شود. در اینجا احتمال عوارض بيشتر هست.
مکانیسم اثر دو دارو باید متفاوت باشد. پارادوکسیکال سيژر، گاهی در داروی ترکیبی ديده ميشود.
والپروات با لاموتريجين یا والپروات با اتوسوکسمايد از ترکیب های دارویی شایع است.
گاهی در تشنج استاتوس، لورازپام وريدي و ميدازولام عضلانی و دهانی و ديازپام مقعدي استفاده ميشود در درمان تشنج استاتوس(تشنجی که به طور مداوم بیش از نیم ساعت طول میکشد)، والپروات 30-15 میلی گرم به ازاي هر کیلو وزن بدن با سرعت 6 mg/kgدر دقيقه داده میشود.
ميدازولام 0.2 mg/kg بلوس و 0.1 تا 2 mg/kg در ساعت هم استفاده میشود. (پس از پنج دقیقه از شروع تشنج استاتوس در صورت عدم پاسخ به دیگر داروها)
@salmanfatemi
VNS
تحریک عصب واگ به وسیله یک باطری نصب شده زیر پوست است. در موارد مقاوم به درمان، میتوان با یک باطری خودکار زیر پوست که با برنامه درونی خود ايمپالس های الکتریکی به عصب واگ ميفرستد از تشنج جلوگیری کرد.
تشنج، باعث کاهش عملکرد کورتکس مجاور ميشود. پس از یک حمله تشنجی بخش مجاور محل تشنج از قشر مغز از کار می افتد و این مورد را قبلا در مورد فلج تاد در قسمت بالا داشتیم و یا مثلا خستگی یا گیجی پس از تشنج به همین علت ایجاد می شود که علامت مهم تشخیص تشنج است.
یکی از انواع تشنج ها تشنج لوب تمپورال مغز است(TLS). برای شناسایی علت پاتولوژيک ایجاد این تشنج از
TAILOR made MRI
و در مرحله بعد در صورت عدم تشخیص، از PET استفاده میشود. برای بررسی دقیق منطقه بسیار کوچک تمپورال و هيپوکامپ باید تصویر به دست آمده از ام آر ای پردازش شود، مثلا از نوعی ام آر ای با نام
Volumetric MRI
استفاده شود.
تشنج در افراد مسن:
شایعترین علت تشنج بالای 60 سال سکته است. علت زودرس این تشنج، اختلال الکترولیتی داخل سلولی و تخریب غشا پتاسیم و تجمع گلوتامات بیرون سلول است و علت تشنج دیررس پس از سکته، اپوپتوز است. گاهی در سکته ها، منطقه ای درون منطقه آسیب دیده سالم مي ماند. این منطقه سالم باعث تشنج بیشتر میشود. سکته به علت آمبولوس، بیشتر باعث تشنج ميشود. کاهش هوشیاری نامتناسب با سايز سکته میتواند تشنج استاتوس باشد.
کندی منتشر، در نوار مغز ریسک تشنج بعدی را بالا نمي برد. لاموتريجين و لوتيراستام و گاباپنين و فنی تویین در درمان تشنج پس از سکته مغزی، استفاه ميشود. این تشنج ها ریسک سکته قلبی را بالا مي برد. ضایعه سوپراتنتوریال و بزرگ ،با ادم و خونریزی و cvst باید با درمان پروفيلاکتيک تشنج درمان شود.
مننژيوم و AVM در بارداری، بزرگ میشود.
فولیک اسید در خانم باردار، خطر تومور را در بچه پايين مياورد.
,در چاقی يا سابقه NTD(neural tube defect) فولیک اسید با دوز mg/day5 در بارداری داده ميشود.
لاموتريجين و لوتيراستام از داروهای دسته سي هستند.(اثر زیان بار آنها در بارداری تعیین نشده است)
سطح سرمی دارو، هر سه ماه در بارداری به خصوص در مورد لاموتريجين باید چک شود .
ان وی دی یا زایمان طبیعی، به شرط عدم هايپرونتيلاسيون و کاهش درد، قابل انجام است و مادر باید کاملا زیر نظر باشد. اگر سابقه تشنج در زايمان های قبلی دارد باید دو روز قبل از زايمان پروفيلاکسي با کاربامازپین بگیرد. در خانم تشنجي هر دارویی در دوره حاملگی مي گرفته می تواند در شیردهی هم ادامه دهد. هیچ دارویی با شیردهی منعی ندارد. به خصوص اگر شیر ندهد، علامت ويتدروال داروی تشنج، رخ میدهد اگر شیر ندهند کودک دچار علائم ويتدروال(دور ماندن) از داروی ضد تشنج ميشود.
تشنج مقاوم به درمان:
20-40% بیماران تشنجی مقاوم به درمان هستند
با والپروات سديم سروتونين و نور اپي نفرین بیشتر میشود (در خون کورتکس و تالاموس) و اثر ضد تشنجی دارند.
مکانیسم داروهای صد تشنج متفاوت است. برخی مانند فنی تويين و کاربامازپين بر گرينده هاي سديمي اثر می کنند.
گاباپنتين و اتوسوکيمايد کلسیم چانل بلوکر هستند.
برخی داوهاي جدید ضد تشنج:
Eslicarbazepine
پروتئین بايندينگ پایین دارد
Brivaracetam
25 برابر لوتيراستام قدرت دارد . متابوليسم کبدي کلیوی است.
هنگام تجویز داروی ضد تشنج تداخلات داروها با هم مهم است مثلا لوتيراستام با کاربامازپین اينتراکشن و تداخل ندارد.
گاناکسولون از ترکیبات پروژسترون است و به عنوان داروی کمکی در تشنج پارشيال(درگیری قسمتی از بدن) استفاده می شود.
لاکوزاميد به عنوان کمکی در تشنج پارشیال استفاده ميشود. به تنهایی هم قابل استفاده است. روی کانال سديم تاثیر دارد.
در نوروپاتي ديابتي و در اختلال هدايتي قلب با احتیاط مصرف میشود.
روفيناميد به عنوان داروي کمکی LG در بالای 4سالگي استفاده میشود.
ازوگابين به عنوان داروي کمکی در تشنج پارشيال قابل استفاده است . روی کانال پتاسیم اثر ميکند. ممکن است اريتمي قلبي بدهد. باعث کاهش دوز لاموتريجين میشود.
پرامپانل 2ميلي تا 8-12 ميلي
نورواستروييد
کانابينوييد
2-deoxy-glucose
حشيش یا ماری جوانا( كانابيس) با تاثیر ضد التهابی میتواند اثر ضد تشنج داشته باشد. با توجه به اعتیاد آور بودن این ماده لازم است تحقیقات وسیع پزشکی در مورد تعیین دوز موثر بر تشنج بدون آنکه اعتیاد ایجاد کند، انجام گيرد.
ايمونوتراپي در صرع:
عوامل ژنتیکی میتواند باعث تشنج و التهاب بشود. اتوايميونیتی هم ممکن است تشنج بدهد.(به خصوص با سيتوتوکسيک تی سل) یا در انسفاليت راسموسن، Landu Kleffner وLimbic Encephalitis هم احتمال افزایش تشنج وجود دارد.
درمان تشنج خود ايمن:
2gr/kg IVIG
برای 3-5 روز
خواب و تشنج:
@salmanfatemi
تشنج در مرحله REM (مرحله دیدن رويا)نادر است. مرحله اول و دوم نان رم(nonREM) شایعترین مرحله تشنج زاست. TLE بیشتر بین ساعتهای سه تا هفت عصر منجر به تشنج میشود.
تشنجهای منشأ گرفته از اول اکسيپوت(پس سری) معمولا در ساعت هاي 4 تا هفت تشنج میدهد.
تشنج های اتوموتور بیشتر در خواب رخ میدهد.
از روشهاي جدید برای تشخیص محل تشنج در مغز
EEG-FMRI
است. در این روش نوار مغز همراه با MRI عملکردی انجام ميشود. نوار مغز پتانسیلهای الکتریکی در فضای مغز را در محل پس از اتصال(postsynaptic) نشان میدهد و MRI عملکردی تغییرات همودينامیک(وضعیت خون رسانی) را در قسمت های مختلف مغز نشان ميدهد.
SUDEP AND SUDEP-PLUS
مرگ غیر منتظره ناگهانی در فرد دچار تشنج است.
در هر تشنج ممکن است رخ بدهد. 80% این افراد طی تشنج و پس از آن، بی قرار می شوند یا اختلال دیگری پیدا می کنند و بعد خوب می شوند که گول می زند. علت اول، ریه است و اختلال ریه بعد ممکن است آریتمی بدهد. وضعیت بیمار خیلی مهم است. ممکن است ساقه مغز مشکل داشته باشد. اختلال کانال های سدیم در قلب و مغز ممکن است عامل سودپ باشد. این حالت در سندرم دراوت هم هست. سروتونين کم در اختلال تنفسی و سودپ میتواند نقش داشته باشد . تنفس کوتاه در افسردگی به علت کمبود سروتونين است.
بیشتر تشنج شبانه با SUDEP همراه است. برخی ضد تشنجها مانند لاموتريجين چون روی کانال سدیم اثر دارد، میتواند سودپ بدهد. عدم درمان مناسب تشنج، باعث سودپ میشود. تعداد داروی زیاد ضد تشنج باعث سودپ میشود. آریتمی قلبی هم ميتواند باعث این حالت شود. تشنج خارج تمپورال و داروی ضد اضطراب هم ميتواند باعث سودپ شود.
جلوگیری: پوزيشن بیمار هنگام تشنج مهم هست، بچه تا 12 سال همراه والدین بخوابد، داروی زیاد مانند ترکیب لاموتريجين و کاربامازپین این حالت را تشدید میکند. گاهی فلوکستين از SUDEP جلوگیری میکند.
هر مغزی می تواند تشنجی بشود ولی چتر محافطتي مانع میشود . در بیمار آی سی یو، این چتر حفاظتی کم میشود. مصرف داروها و ترک آنها در ICU میتواند تشنج بدهد. سفی توکسیم
میتواند تشنج استاتوس بدهد.
EEG SERIALcontinious
میتواند به تشخیص تشنج استاتوس در ICU کمک کند.
(يا نوار مغز هر شش ساعت)
پروفيلاکسي در بیمار ای سی یو حتی در خونریزی هنوز توصیه نمی شود.
در SAH انوريسمال ، پروفيلاکسي ضد تشنج داده ميشود.
در تشنج دیررس پس از ضربه مغزی(پس از یک هفته از ضربه) فنی تویین داده ميشود .الان لوتيراستام جایگزین این پروفيلاکسي است.
در انتخاب دارو در آی سی یو، متابولیسم کبدی پایین و اتصال کم با پروتئین برای انتخاب دارو لازم است.
EEG
یا نوار مغز در تشخیص بیماری هایی غیر صرع:
به خصوص در تعیین افت هوشياري و هرپس و CFJ کمک ميکند. کندی ژنرالیزه در همه انسفالوپاتي ها هست
امواج تریفازيک در نارسایی کبد بیش از دیگر اختلالات متابوليک و به خصوص در مرحله حاد، دیده می شود.
پس از 65 سال موج آلفا در نوار سر کم ميشود
در بیماری رولانديک، تجویز کاربامازپین، ميتواند اختلال هوشیاری و تشنج استاتوس حین خواب بدهد و منجر به پاراايکتال افازيا شود.
ESES ( Encephalopathy with status epilepticus during sleep)
و در مواردی
CSWS( Continuous Spike-Wave during Slow Wave Sleep)
هم ممکن است دیده شود.
عوارض برخی داروهای صد تشنج :
سدیم والپروات ميتواند کیست تخمدان دهد. کاربامازپين میتواند اختلال عملکرد جنسی و یا پوکی استخوان بدهد.
تاثیر رفتار جنسی و تشنج بر هم :
هورمونهای جنسی بر مغز تاثیر دارند. افزایش آنزیم گاد GAD در افزايش استروژن گاهی اثر ضد تشنج دارد ولی به طور معمول استروژن، تشنج زاست. پروژسترون ضد تشنج است گالاکسولون از ترکیبات پروژسترون و ضد تشنج است. پروژسترون جای خاص در مغز دارد و ضد تشنج است. تستوسترون اگر آروماتيزه شود به استروژن تبدیل میشود. و میتواند تشنج زا باشد
در مسیر پنج آلفا ردوکتار تشنج زا نميشود. کاربامازپین و فني توين و فنوباربیتال سطح تستوسترون را کم ميکند و استروژن را بالا میبرند و میتوانند مشخصا تاثیرات زنانه بر مردان داشته باشند و از تمايل جنسی مردان بکاهند.
TLE RTهيپوگوناديسم در
یا TLE سمت راست دیده ميشود
مهار گیرنده کلر در استروژن باعث تشنج زايي آن است.
بیماری مغزی و تشنج گاهی به دلیل انتی بادي های درون بدن ایجاد میشود.
آنتی بادی درون سلول عصبی در مقایسه با آنتي بادی روی غشاي سلول، کمتر به درمان پاسخ میدهد آنتی بادی ها معمولا به سيستم ليمبيک علاقه دارند
@salmanfatemi
برخی روشهای تصویر برداری خاص در تشخیص تشنج:
PET-FDG
در این روش با دی فلورودئوکسي گلوکز میزان عملکرد نورون های مغزي و میزان متابولیسم آنها مشخص ميگردد
MEG
در این روش امواج الکتریکی پست سيناپتيک در مغز با تاثیرات الکترومغناطیسی که ایجاد می کند شناسایی و تعیین می گردد.
حساسیت تشخیص در مناطق عمقی کاهش می یابد و این روش برای تعیین محل تشنج سطحی یا کورتيکال بهتر است.
HFO (high frequency oscillation)
گاهی در نوار مغز سطحی و عمقی و بلافاصله پیش از تشنج فرکانس امواج افزایش می یابد و میتواند به تشخیص کمک کند.
Intracranial video EEG
امروزه با کمک فیلم برداری طی گرفتن نوار مغز پیشرفت بزرگی در تشخیص تشنجها رخ داده است. بسیاری از تغییرات در نوار مغز، لازم است هم زمان با رفتارها و حرکات غیر طبیعی بیمار بررسی گردد و این روش تشخیصی به این مورد کمک می کند. نوار سر همراه با فیلم برداری طی تشنج میتواند روی سر بیمار باشد یا با قرار دادن الکترودي در قسمت عمقی مغز بیمار، امواج قسمت عمقی مغز را ثبت کند.
با تشکر از اساتید محترم نورولوژی که دست اندرکار این کنگره ارزشمند بودند به ویژه جناب آقای دکتر مهوري استاد گرانقدر نورلوژي و تشنج در دانشگاه اصفهان
@salmanfatemi
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان آمادگاه ، روبروی داروخانه سپاهان ، مجتمع اطبا ، طبقه اول
تلفن : 32223328 - 031