ابزار بقای موجود زنده از نخستین همانند سازها تا مغز، از مغز تا ابزارهای دفاعی ویروس کرونا(قسمت ششم)
تقدیم به پزشکان و پرستاران و کادر درمان فداکار و تلاشگری که در مواجهه با ویروس کرونا در گوشه و کنار کشور ما مظلومانه جان دادند.
یادتان همیشه در ذهن و جان ما خواهد ماند
در قسمت قبل در مورد برخی روش های تقویت سیستم ایمنی و پیچیدگی های آن صحبت شد. در این قسمت با نگاهی وسیع تر، در مورد ریشه های تکامل سیستم ایمنی عامل بیماری زا، میزبان واسطه و میزبان اصلی بحث می کنیم.
سیستم ایمنی بخشی حساس در بدن موجودات زنده است. در ابتدایی ترین موجودات هستی، سیستم ایمنی از طریق جاسازی ساختار ژنتیکی آنها در موجود میزبان ایجاد میشود.مثلا در عفونت های ویروسی، میزبان از طریق جای گرفتن ژنوم ویروس در ژنوم خودش نسبت به عفونت مجدد مقاوم میشود.
در موجودات رده بالا هم، آنچه نقشه نخستین سیستم ایمنی را تشکیل میدهد، ساختار ژنتیکی است، یعنی منشا سیستم ایمنی، همان الفبای چهار حرفی حیات و نوکلئوتیدها است.
لغت، وسیله انتقال معانی و حقایق است و از زبان سخنگویی خارج میشود.
به همین ترتیب زبان چهار حرفی نوکلئوتیدها هم از زبان سخنگویی است تا حقیقتی را بشناساند و هر محصول این زبان، از نخستین تک سلولی ها و سیستم ایمنی ساده آنها تا چند سلولی ها و مهره داران و سیستم پیچیده ایمنی آنها- که پایه واساس مقاومت آنها در برابر محیط خشن و ریشه فعالیت سلول های حساس انتقال پیام در قلب است- لفظ و نشانه ای است که به سوی معنی ای فراتر می خواند تا امروز که به مغز می رسیم.
و مغزانسان شاید پیشرفته ترین محصول این زبان تا امروز بوده است ولی این مغز یا جمله میانی حروف در الفبای چهارگانه حیات، خودش ساختمانی پر از کلمات است که در صفحه ای نگاشته شده تا بار دیگر با کنار هم قرار گرفتن این جملات، کتاب بزرگی نگاشته شود که آن هم در میان کتاب خانه ای بزرگ، است تا کتاب هایش خوانده شود و ابتدایی بر ابزار هوش والاتری باشد که از جمع و درک جمع این کتاب ها حاصل میشود.
و در این میان، عرصه رمزها و اسرار گسترده است تا سخنگوی راستین معنا شناخته شود و رمز را به معنی تبدیل کند و آنچه تا امروز همیشه غریب بوده است، آن نگاشته نشده در ذهن هاست است که منتظر است شرایط و جوهرها آن را بنگارد!!
از این حروف و کلمات و جملات و کتاب ها میتوان بسیار آموخت و میتوان تا بی نهایت، و تا تجلی های این حروف و کلمات هدایت شد؛ میتوان در هر ژن و اسید امینه و پروتئین و اندام و در هر حرکت و جنبش در این ساختمان و در هر انسان به خصوص انسان هایی که الگوی ایثار در میان بشریت هستند، به دنبال ریشه ها و ابتداها و نهایت ها و غایت ها بود و میتوان به هدف از خلقت این حروف و کلمات، روی کرد و شناخت و شناخت و شناخت و.... و نهایتا به عجزاز معرفت و شناخت رسید
و نیز میتوان، چشم ها را بر علت ها بست و در سنگینی توهم معرفت، از سبکی حقیقت عجز از معرفت، جا ماند و به جای صعود عمودی بی انتها، در عرض کیهان در جا زد!
و در این میان، انتخاب یکی از این دو مسیر؛ مسیر به سوی او=هو یا مسیر به سوی من=انا به دست خود ماست!!
تکامل سیستم ایمنی
سیستم ایمنی
adaptive immune system (AIS در موجودات نخستین قبل از دوره کامبرین، وجود ندارد بلکه در آنها با سیستم تکاملی ساده ای مواجه هستیم که بیان می شود:
نخستین سیستم تکاملی پیشرفته adaptive immune system (AIS) در ماهیان دارای آرواره در حدود پانصد میلیون سال قبل، مشاهده شد. گرچه برخی وسایل دفاع غیر اختصاصی در جانوران پست، یافت شده است ولی ظرفیت واکنش ایمنی اختصاصی منحصرا درطی تکامل مهره داران پیدا شده است و در جانوران بی‌مهره وجود ندارد.
عامل مهم ایجاد سیستم ایمنی سازگار recombination-activating gene (RAG) و transposon است
تکامل سیستم ایمنی از ویروس ها تا موجودات بالاتر
سکانس های ژنتیکی ویروسی و عناصر قابل انتقال، بخش بزرگی از ژنوم سلولی را تشکیل می دهد. مطالعات اخیر نشان میدهد ارتباط تکاملی درونی بین این سکانس ها و راه های مختلف ایمنی، وجود دارد. در سطح پایه،Superinfection exclusion به عنوان سیستم ایمنی ابتدایی ویروس، عمل میکند.
Superinfection exclusion : پدیده ای که در آن عفونت قبلی ویروسی، مانع از عفونت بعدی با همان ویروس و یا ویروس نزدیک به آن، میشود. این پدیده کاملا شناخته شده نیست و ممکن است منعکس کننده نوعی وضعیت ضد ویروس در سلول عفونی باشد. برخی ویروس های باکتری پروتئین هایی را کد می کنند تا به Superinfection exclusion برسند. این پروتئین های ویرو سی می توانند با آزاد شدن دی ان ای به درون سیتوپلاسم میزبان وارد شوند یا گیرنده های ورود را تغییردهند. همچنین می توانند به عنوان مهارگرهای آنزیم های تخریب پپتیدوگلیکان ویروس، عمل کند و از طریق آن از ورود فاژها جلوگیری کنند.
همین سیستم دفاعی می تواند در پروکاریوت ها و یوکاریوت ها هم عمل کند.
فرایندهای پیچیده تر سیستم ایمنی به طور کامل یا تا حدی از عناصر ژنتیکی پویا شامل CRISPR- CAS پروکاریوت ها وسیستم RAG1/2 مهره داران منشا میگیرد. این سیستم در مهره داران باعث خاطره ایمنی در مورد عناصر ژنتیکی غریبه میشود و آنتی بادی و تنوع گیرنده هایTcell را ایجاد می کند.
اورگانیسم های سلولی دارای عناصر ژنتیکی متحرک به نام (MGE) هستند و میتواند در درون دی ان ای میزبان، جای بگیرد. MGE حدود پنجاه درصد ژنوم پستانداران و بیش از هفتاد درصد ژنوم گیاهان و تا 30% ژنوم باکتری ها را تشکیل می دهد. در حقیقت سیستم های ایمنی بسیاری شامل CRISPR- CAS پروکاریوت ها و آنتی بادی و گیرنده های Tcell در مهره داران از طرف ویروسها و دیگر MGE ها به کار گرفته شده اند.
ژنوم یوکاریوت ها دارای مقادیر زیادی سکانس های رتروویورس هستند که بقایای عفونت های قبلی روترو وایرال است. ژنوم انسان و موش برای نمونه حدود 8 تا 10 % ژنوم رتروویورال دارد. نمونه مهم ژنوم رتروویروس ها در بدن پستانداران سینسیتین ها هستند سینسیتین ها از ژنهای env پروویروسهایی- که داخل سلول شده اند- حاصل میشود. سینسیتین ها همچنین باعث مقاومت جنین می شوند واین از طریق بخش ایمونوساپرسیو آن است.
سینسیتین دارای env ، اخیرا در سوسمارهای زنده زا- که جفت شبیه پستانداران دارند- هم مشاهده شده است، بنابراین ساختار سینسیتین، محدود به پستانداران نیست و به طور عام، علامتی مشخص از تکامل جفت است.
ژنهای env رترووایرال به عنوان عوامل ضد رتروویروس استفاده میشوند. در گربه مثلا ژن refrex1 باعث مقاومت به ویروس لوکمی میشود
سیستم ایمنی مهره داران
بر خلاف سیستم ایمنی پروکارویت ها سیستم ایمنی مهره داران دارای خاطره ایمنی است. این ایمنی در سلول های سوماتیک است و در نسل بعد منتقل نمی شود در مهره داران دارای آرواره، تنوع ایمونوگلوبولین و آنتی بادی و TCR با ادغام اجزای “joining””diversity” , “variable”عمل میکند و توانایی تولید انواع زیاد آنتی بادی ها را دارد.
TCR در مهره داران دارای آرواره تقریبا 500 میلیون سال قبل ایجاد شده است هر دوی پروتیئن Rag1 rag2 برای سه مورد “joining””diversity” , “variable” مورد نیاز است و امروز در بخشی از ژنوم ماهی ستاره ای و .. دیده میشود.
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmicb.2019.00051/full
نگاهی بر سیستم ایمنی میزبان برخی ویروس ها یعنی خفاش و توانایی های منحصر به فرد آن:
چگونه خفاش ها با ویروس های کشنده، زندگی می کنند؟
دیدگاه های خاصی در مورد تاریکی هست و این کلمه در شعر عربی به شکل های مختلف و در ارتباط با شب، بیان شده است و مثلامحی الدین عربیدر برخی اشعار خود آن را آورده است:
مانند خفاشی بودم که میخواست از خورشید تابان لذت ببرد ولی از خورشید به طور کلی محروم و بریده شد
پس ذات او باقی نماند و به آرزوی خود نرسید و در میان مردگان با بدن خود و بدون نفس و جان، فریب خورد
یا آنطور که احمد شوقی در گفتگوی میان پروانه و خفاش بیان میکند که در مورد شب از او می پرسد: پادشاه پروانه ها به نزد خفاشی رفت در حالی که پروانه ها دسته جمعی به سوی شمع ها می رفتند
پس به سوی خفاش آمد و خندید و گفت: اي عاشق تاريكي سبک وزن!
دوست سیاه و بی نام و نشان و تنها را برای من توصیف کن
گفت از راست گوترین توصیف کننده پرسیدی
او دوستی وفادار، با اوصاف کامل است
همسایگی با او، امنیت و سر او، پوشاندن است!
این تصویر از خفاش یعنی دوستیش با تاریکی، مالیخولیای خفاش را برای هر بیماری عفونی جدید، بیشتر میکند و خبرگزاری ها میکوشند، اخبار آن را به خفاش نسبت دهند مانند ویروس سارس، ایبولا و اخیرا ویروس کرونا
و مشخص است خفاش علاوه بر پناه بردن به تاریکی تعداد زیادی از ویروس هایی را- که می شناسیم و یا نمی شناسیم- در خود دارد.
راز اینکه این ویروس ها درون خفاش هستند، چیست؟! ویروس های تاجدار زیادی در خفاش هستند و نمی توان آنها را دور از خفاش تصور کرد.
حساسیت کمتر:
برخی فرضیات هست که در سالهای اخیر آزموده شده است و شاید یکی از آخرین این پژوهش ها در مجله نیچر میکروبیولوژی در سال 2019 به وسیله پژوهشگران سنگاپوری منتشرشد. این پژوهش، بیان میکند خفاش ها پروتئینی حساس به التهاب دارند به نام پروتئین NLRP3 یا کرایوپایرینکه به برخی پستانداران در مقایسه با انسان مقاومت زیاد در برابر عفونت، میدهد.
این پژوهشگران تاثیر سه نوع ویروس را بر سلول های انسان، خفاش و موش آزمودند و دیدند این ویروس ها آنطور که در بدن انسان وموش باعث فعالیت این پروتئین میشوند به همان روش، باعث فعال کردن پروتئین حساس به التهابات در خفاش نمیشوند. در سطح مولکولی، پژوهشگران فهمیدند محصول گام اول تولید این پروتئین، در خفاش فعالیت کمتری دارد.
مقایسه زنجیره اسیدهای آمینه این پروتئین در انواع مختلف خفاش ها به شکل واضحی نشان میدهد نسخه ای- که خفاش ها دارند- زنجیره خاصی است که این پروتئین را دارای فعالیت کمتر میکند و این، نشان میدهد چرا خفاش ها دارای سیستم ایمنی ای هستند که میتواند با ویروس ها زندگی مسالمت آمیز داشته باشد.
از سوی دیگر پژوهش های زیادی هست که این پروتئین حساس التهابی را با بیماری های مرتبط با پیری در انسان، مرتبط میداند. اگر فعالیت کمتر این پروتئین در خفاش ها و عمر طولانی خفاش را در مقایسه با پستاندارن هم حجم در نظر بگیریم این عرصه وسیعی را در تلاش برای فهم اهمیت نقش سیستم ایمنی با بیماری های دوره پیری در انسان می گشاید و نیز میتوان از طریق کنترل این پروتئین، با بیماری های عفونی خاصی مقابله کرد.
گوشه گیر کردن سلولی، به ویروس ها فرصت همزیستی با خفاش را میدهد
با وجود ضعیف بودن حساسیت التهابی در خفاش ها جدیدترین پژوهش ها نشان میدهد سیستم ایمنی خفاش، ویژگی منحصر به فردی دارد که سیستم ایمنی دیگر حیوانات از جمله انسان، فاقد آن است. این خفاش ها می توانند میزان ویروس را در درون سلول، اندازه گیری کنند و پاسخ ایمنی را با توجه به میزان تجمع ویروس در سلول، تنظیم کنند.
خفاش پاسخ ایمنی را با توجه به میزان ویروس، تنظیم میکند و پاسخ ایمنی از طریق دور نگه داشتن سلول های آلوده با تعداد زیاد ویروس است و این سبب میشود ویروس، بدون مقاومت بتواند زندگی کند و دور نگه داشتن سلول، سبب میشود ویروس نتواند به دیگر سلول ها منتقل شود.
این روش به خفاش ها فرصت می دهد با کمترین خسارت، با ویروس ها زندگی کنند و سیستم ایمنی خفاش برخی سلول ها را قربانی برخی دیگر میکند تا از سلول های دیگر حمایت کند و به این ترتیب از تشدید فعالیت سیستم ایمنی برای ایجاد مقاومت در التهاب، به صورت کامل، جلوگیری می کند.
تاکید میشود این روش به برخی ویروس ها فرصت و قابلیت بیشتر در انتشار سریع و همانند سازی میدهد و این قبل از آن است که خفاش اقدام به دور کردن و گوشه گیر کردن سلول های آلوده بکند و به این روش میتواند درون سلول های بیشتری جای بگیرد ولی با وجود این، سیستم ایمنی خفاش میتواند با این حالت همزیستی داشته باشد و به خفاش فرصت بیشتری برای زندگی بدهد و تحت شرایط محیطی دشواری که طی زندگی خود مواجه است مقاوم باشد
و شایسته است اشاره شود بیشتر زیان هایی که از ویروس ها به ما میرسد از خود ویروس نیست بلکه به خاطر پاسخ سیستم ایمنی ماست. این نظام پیچیده در زمین گیر کردن سلول آلوده، در سیستم ایمنی انسان وجود ندارد در نتیجه در زمان انتقال ویروس ها به بدن انسان آنچه در مورد انتشار سریع ویروس در خفاش شناختیم بر انسان هم منطبق میشود ولی ویروس به صورت وسیعتری همانند سازی خواهد کرد و چون سیستم ایمنی ما کمتر با چنین ویرو سی مواجه است حساسیت های بیشتری در پاسخ به ویروس دارد و باعث واکنش های شدیدتری در ما میشود و شاید باعث مساله خطرناکی شود.
شاید ما همانطور که ابن عربی گفت این فرصت را به دست آورده ایم تا از نور روز بهره ببریم ولی این بهره، یک جنبه تاریک دارد و آن حساسیت بیشتر ما به عفونت ها و التهاب ها است و این باعث زودتر پیر شدن ما میشود و همانطور که ابن عربی می گوید: : وجود ما از کمال، آن چیزی را درک میکند که خفاش از نورانیت خورشید حس می کند!!
http://real-sciences.com/%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%A1/%D9%83%D9%8A%D9%81-%D8%AA%D8%B9%D9%8A%D8%B4-%D8%A7%D9%84%D8%AE%D9%81%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%B4-%D9%85%D8%B9-%D9%81%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D9%85%D9%8A%D8%AA%D8%A9%D8%9F/
نتیجه گیری: در مواجهه با ویروس ها، فقط انسان و ویروس رویاروی هم نیستند بلکه در این میان، واسطه ای هست که می تواند با فرایندهای ناشناخته و قدرتمندتر از انسان، از ویروس در درون خود محافظت کند. این واسطه فقط خفاشها نیستند و دهها واسطه دیگر هم ممکن است وجود داشته باشد.
این واسطه های قدرتمند به عنوان انبار ویروس، می توانند تا مدت ها ویروس را در درون خود، بدون خطر نگه دارند و در شرایطی خاص، آنچه را در درون خود نگه داشته اند به انسان منتقل کنند. بیماری های مشترک بین انسان و حیوان، ما را با چالشی به نام واسطه انتقال عامل بیماری زا مواجه می کند.
هر رابطه ناسالم با این واسطه ها می تواند توازن حیوان و ویروس را به هم بزند و منجر به انتقال عوامل ریز بیماریزایی شود که رویارویی با آن، کاملا پنهانی و مخفی است و در این انتقال، ممکن است فاجعه ای که رخ میدهد بسیار خطرناک باشد. برای جلوگیری از این انتقال فاجعه، باید با طبیعت و اجزای آن، مهربان بود!
شاید بحث حقوق طبیعت و حیوانات، در دنیای وحشی امروز، بحثی پیش پا افتاده باشد ولی اگر به طور عمیق در طبیعت نگریسته شود، از لوازم زندگی سالم برای بشریت است.
(مساله حقوق حیوانات و احترام نهادن به آنها را دکتر ساگان مطرح کرده است و حتی این موضوع که حیوانات می توانند تا حدودی دین را بفهمند و به این ترتیب، به اندازه ی توان خود برای پند و موعظه دینی شایستگی دارند، مقوله ای است که دین اسلام و قرآن یا حداقل مذهب آل محمد صلوات الله علیهم بر آن مهر تایید می زند...)(احمد الحسن- توهم بی خدایی- ص273 ترجمه فارسی)
@salmanfatemi
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان آمادگاه ، روبروی داروخانه سپاهان ، مجتمع اطبا ، طبقه اول
تلفن : 32223328 - 031
