نقش سجده بر عملکرد مغز | دکتر سید سلمان فاطمی

نقش سجده بر روی عملکرد قشر پیش فرونتال مغز(جلوی پیشانی)

از وقتی انسان زمینی توانست با بعد فرامادی یعنی روح و نفس مرتبط شود، دچار تضادی بین منافع مادی و دستاوردهای ملکوتی شد و این نزاع، گاهی او را به حیوانی مادی تبدیل کرد و گاهی او را به ایثار گری تبدیل کرد که همه چیز خود را برای سعادت دیگران فدا نمود و خودش و خانواده اش را فنا کرد.

برقراری توازن بین عالم ماده و عالم روحانی، از لوازم زندگی ماست و هر چند شعار برای ایثار حقیقی، ممکن است بسیار زیبا باشد، در شرایطی برقراری توازن و نه افراط و تفریط، برای رستگاری ما شایسته تر و مناسبتر است.

برقرار کردن توازن بین جسم و روح لازم است زیرا جسم، ابزار آزموده شدن روح و مانعی بر غرور و سقوط ابدی آن است و روح بلند مرتبه اگر مدتی اسیر در قفس جسم نباشد، سرکش می شود. بنابراین شعار برای در هم کوبیدن جسم و ایثار روحانی محض، شایسته نیست و منجر به انقراض جسم میشود و به جای آن، حفظ تعادل، بهتر و شایسته تر است.

رفتارهایی- که در دین اسلام توصیه شده است- از این توازن جدا نیست. و همانطور که رفتاری، تجلی ای از ایثار حقیقی محض و چشم پوشیدن از همه چیز در راه خداست خود همین رفتار، میتواند فوایدی برای جسم هم داشته باشد.

رفتار ایثار گرانه مناسب، از بهره مادی خالی نیست بلکه در این میان، تنظیم کننده و متوازن کننده ای وجود دارد که فراتر از محاسبات ما، توازن ها را بر قرار میکند و آنچه بسیار به ما کمک میکند، گوش دادن به رهنمودهای اوست و علم اندک ما، به تنهایی قادر به حفظ این توازن ها نیست.

سجده یکی از رفتارهای روزانه مسلمانان در نماز است. اثرات زیادی بر مغز و قلب دارد.

این مطالعه کوشش کرد نقش سجده، یعنی وقتی سر به مدت ده ثانیه بر زمین گذاشته میشود را بر عملکرد قسمت پیشانی بررسی کند.

تبدیل امواج مغزی بتا به گاما، توزیع و پراکندگی متوسط آن، ابعاد جزیی ومتراکم یا فراکتال پتروسیان(روشی برای تحلیل امواج مغزی) و امپلیتیود (درازای موج) در وضعیت چشم باز در سجده، کاهش یافت در حالی که تبدیل تتا به گاما در وضعیت چشم بسته طی سجده کاهش یافت.

میزان باند گاما در وضعیت چشم بسته و باند بتا در وضعیت چشم باز در زمان سجده افزایش یافت.(مجموعه ای از دگرگونی ها در امواج مغزی که برخی ممکن است از نظر ما مثبت و برخی منفی باشد)

این مطالعه نشان داد ده ثانیه سجده، تاثیر زیادی بر امواج میگذارد و شاید این امواج در زن و مرد متفاوت باشد.(و این تفاوت در دو جنس، قضیه را پیچیده تر میکند)

یافته های غیرخطی مانند ابعاد فراکتال و بی نظمی، پس از سجده کاهش می یافت. این تغییرات در زنان بیشتر از مردان است.

دوفش و همکاران او کاهش ضربان قلب و فعالیت سمپاتیک را طی نماز نشان دادند. این کاهش، به خصوص طی سجده و وقتی فرد اعمال نماز را با ذکر، انجام دهد، بیشتر میشود.

افزایش امواج آلفا و مهار نشدن آن طی باز کردن چشم، طی سجده و نهادن بر سر زمین و نماز با ذکر، دیده میشود. باند گاما پس از سجده و نماز خواندن بیشتر میشود. قدرت امواج گاما، طی سجده و نماز و به خصوص طی شنیدن موسیقی بیشتر میشود. افزایش امواج گاما ممکن است به دلیل افزایش توجه و قدرت شناختی طی نماز باشد.(از یک طرف امواج آلفا که نشانه آرامش است زیاد میشود و از سوی دیگر امواج گاما- که نشانه فعالیت شدید مغزی است- بیشتر میگردد.)

نماز همچنین با مدیتیشن مقایسه شده است. مشاهده شده است برخی مدیتیشن ها اثر مثبتی بر عملکرد مغز دارد و امواج آلفا در منطقه فرونتال و پره فرونتال، بیشتر میشود. امواج آلفا مرتبط با عملکرد حافظه در حال کار(working memory) و حافظه کوتاه مدت است.(سجده هم با بیشتر کردن امواج آلفا طی باز بودن چشم، شاید بتواند به بهبود حافظه کوتاه مدت کمک کند.)

مطالعاتی با بررسی EEG کورتیکال و امواج منطقه ای در قشر مغز، ارتباط مستقیمی را بین امواج گاما(بیش از 30 هرتز) و تغییرات BOLD(blood oxygenation level dependent) نشان میدهد. همچنین ارتباط مشابهی طی فعالیت حسی، حرکتی و شناختی در مناطقی از مغز- که مورد انتظار است فعال شود- وجود دارد. ارتباط منفی ای بین امواج با فرکانس پایین مانند آلفا و بتا و تتا و میزان BOLD در آن مناطق، وجود دارد.(کاهش خون رسانی، همیشه با کاهش حافظه همراه نیست بلکه میتواند با زدودن برخی حافظه های اضافی و مزاحم، نقش مهمی را در بهبود حافظه های سودمند، داشته باشد.

بحث حافظه، از بحثهای عمیقی است که گاهی در تضاد با اطلاعات سودمند قرار میگیرد. حافظه خیلی قوی، میتواند در دریافت اطلاعات و تجربیات، به خصوص اطلاعات و تجربیات سودمند سالهای دور گذشته و مهمتر از آن، دریافت اطلاعات ملکوتی، تضاد ایجاد کند. به همین دلیل همیشه حافظه بسیار قدرتمند در ارتباط مستقیم با زندگی سالم و مفید نیست. گاهی فراموشی، کمک میکند فرد، اطلاعاتی ارزشمند را به دست بیاورد و به دستاوردهایی بر

سد که مغز پر از انواع اطلاعات، از این دستاورد محروم است.

مشخص است که پر کردن مغز از انواع اطلاعات، بازآوری معلومات خاصی را در زمان مشخص، دشوار میکند و به همین ترتیب، ذهنی پر از تجربیات گوناگون از سالها زندگی، در زمان نیاز به معلوماتی مشخص و معین، سخت تر می تواند آن را بیرون بکشد.

فراموشی نعمتی است که شاید قدر آن را فقط وقتی بدانیم که زشت ترین و سخت ترین تجربیات زندگی، همواره جلوی چشمان ما باشد!)

این مطالعه نشان میدهد تغییرات امواج مغزی طی سجده، بیشتر از موقعیت های دیگر است.

چون اطلاعات بیولوژیک، پیچیده و درهم بر هم است تحلیل غیر خطی بهتر از تحلیل خطی به ما کمک میکند. مطالعه، کاهش قدرت باندهای بتا و گاما را و کاهش انتروپی و ابعاد توده ای پتروزال را به عنوان تحلیلی غیر خطی پس از سجده، در خانمها نشان داد. در مردان قدرت امواج گاما پس از سجده، بیشتر میشود.

بی نظمی و ابعاد فراکتال در زنان، کاهش یافت. ده ثانیه سجده مانند قرار گرفتن در معرض امواج الکترومغناطیس و دیگر فعالیت های شناختی اثری برعکس بر مغز زنان و مردان داشت. اثر استروئید ممکن است باعث این تفاوت در فعالیت مغزی مردان و زنان شود. هورمون های جنسی بر نوروترانسمیترها و برخی هورمون ها مانند اکسی توسین و وازوپرسین در مغز واکنش نشان میدهد. افزایش فعالیت گاما در سجده به علت افزایش فعالیت گره پیشانی(default mode network) در کورتکس پره فرونتال میانی و افزایش فعالیت شناختی است.

افزایش نوسانات آلفا در زمان فعالیت حافظه عملکردی و افزایش نوسانات تتا در زمان فرایندهای احساسی دیده میشود.

مدیتیشن می تواند توجه و کنترل احساسی را بیشتر کند که این حالت مطابق با افزایش نوسانات تتا و آلفا است. هر چند این تغییرات در فعالیتهای سجده دیده میشود ولی اینها قابل تعمیم به کل نماز نیست. هر چند برخی دانشمندان معتقدند نماز و مدیتیشن شبیه هم است ولی تفاوتهایی در عملکرد و اثرات وجود دارد. نماز، شامل برخی حرکات با برخی سخنان طی این حرکات است ولی در مدیتیشن سخن گفتن، معمولا دیده نمیشود. در مدیتیشن کاهش امواج فرکانس بالا مانند گاما و افزایش امواج فرکانس پایین مانند آلفا و تتا در مناطق پیشانی و پیش پیشانی و خط وسط داده میشود در حالی که نماز هر دو موج آلفا و گاما را تقویت میکند. پس مقایسه این دو با هم در همه موارد درست نیست.

کاهش انتروپی و ابعاد فراکتال پس از سجده در زنان و به خصوص در چشم باز رخ میدهد. پیچیدگی EEG مرتبط با نوسانات امواج با فرکانس بالا مانند گاماست.

از طرف دیگر کاهش پیچیدگی EEG در کنترل مهار، به عنوان فرایندی تطابقی در مغز رخ میدهد.

نکته: پیچیدگی عصبی کمتر، همیشه نشانه توانایی کمتر پردازش اطلاعات و عملکرد شناختی نیست.

کاهش قدرت گاما و پیچیدگی EEG در زنان ممکن است نتیجه شیفت فرایند شناختی از پردازش حسی حرکتی به سوی کنترل مهار و کاهش فعالیت گره DMN در پره فرونتال باشد.

مسلمانان طی روز، پنج بار نماز می خوانند و در هر نماز چندین بار سر بر سجده میگذارند. مطالعه اخیر نشان میدهد، سجده نقش مهمی در بهبود عملکرد مغزی دارد.

برای بررسی بیشتر موضوع، میتوان به منابع زیر مراجعه کرد.

Ahmadlou M., Rezazade M., Azad-Marzabadi E., Sajedi F. (2013). Brain activity of women is more fractal than men. Neuroscience Letters, 535, 711. [DOI:10.1016/j.neulet.2012.12.043] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

Berkovich-Ohana A., Glicksohn J., Goldstein A. (2012). Mindfulness-induced changes in gamma band activity-implications for the default mode network, self-reference and attention. Clinical Neurophysiology, 123(4), 70010. [DOI:10.1016/j.clinph.2011.07.048] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

Cahn B. R., Polich J. (2006). Meditation states and traits: EEG, ERP, and neuroimaging studies. Psychological Bulletin, 132(2), 180211. [DOI:10.1037/0033-2909.132.2.180] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

Corsi-Cabrera M., Ramos J., Guevara M. A., Arce C., Gutierrez S. (1993). Gender differences in the EEG during cognitive activity. International Journal of Neuroscience, 72(34), 25764. [DOI:10.3109/00207459309024114] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
.
Doufesh H., Faisal T., Lim K. S., Ibrahim F. (2012). EEG spectral analysis on muslim prayers. Association for Applied Psychophysiology and Biofeedback, 37(1), 1118. [DOI:10.1007/s10484-011-9170-1] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

Doufesh H., Ibrahim F., Safari M. (2016). Effects of Muslims praying (Salat) on EEG gamma activity. Complementary Therapies in Clinical Practice, 24, 610. [DOI:10.1016/j.ctcp.2016.04.004] [PMID ] [Pu

bMed] [CrossRef] [Google Scholar]

Doufesh H., Ibrahim F., Ismail N. A., Ahmad W. A. W. (2013). Assessment of heart rates and blood pressure in different salat positions. Journal of Physical Therapy Science, 25(2), 2114. [DOI:10.1589/jpts.25.211] [CrossRef] [Google Scholar]

Doufesh H., Ibrahim F., Ismail N. A., Wan Ahmad W. A. (2014). Effect of Muslim prayer (salat) on alpha electroencephalography and its relationship with autonomic nervous system activity.Journal of Alternative and Complementary Medicine, 20(7), 55862. [DOI:10.1089/acm.2013.0426] [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

Engel A. K., Fries P. (2010). Beta-band oscillations--signalling the status quo? Current Opinion in Neurobiology, 20(2), 15665. [DOI:10.1016/j.conb.2010.02.015] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
Halpern D. F., LaMay M. L. (2000). The smarter sex: A critical review of sex differences in intelligence. Educational Psychology Review, 12(2), 22946. [DOI:10.1023/A:1009027516424] [CrossRef] [Google Scholar]
Huang S.-L., Tseng P., Liang W.-K. (2015). Dynamical Change of Signal Complexity in the Brain During Inhibitory Control Processes. Entropy, 17(10), 683453. [DOI:10.3390/e17106834] [CrossRef] [Google Scholar]
Kaniusas E. (2014). Nonlinear behaviour of vital physiological systems. In v. In, Longhini P., editor. (Eds.), درInternational Conference on Theory and Application in Nonlinear Dynamics (ICAND 2012) (pp. 11321). Berlin: Springer; [DOI:1

0.1007/978-3-319-02925-2_10] [CrossRef] [Google Scholar]
Kaur C., Singh P. (2015). EEG derived neuronal dynamics during meditation: Progress and challenges. Advances in Preventive Medicine, 2015 (614723), 110. [DOI:10.1155/2015/614723] [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
Knyazev G. G. (2007). Motivation, emotion, and their inhibitory control mirrored in brain oscillations. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 31(3), 37795. [DOI:10.1016/j.neubiorev.2006.10.004] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

Kober S. E., Reichert J. L., Neuper C., Wood G. (2016). Interactive effects of age and gender on EEG power and coherence during a short-term memory task in middle-aged adults. Neurobiology of Aging, 40, 12737. [DOI:10.1016/j.neurobiolaging.2016.01.015] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
Li R. (2014). Why women see differently from the way men see? A review of sex differences in cognition and sports. Journal of Sport and Health Science, 3(3), 15562. [DOI:10.1016/j.jshs.2014.03.012] [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
McDonough I. M., Nashiro K. (2014). Network complexity as a measure of information processing across resting-state networks: evidence from the Human Connectome Project. Frontiers in Human Neuroscience, 8, 409 [DOI:10.3389/fnhum.2014.00409] [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
McGivern R. F., Mutter K. L., Anderson J., Wideman G., Bodnar M., Huston P. J. (1998). Gender differences in incidental learning and visual recognition memory: Support for a sex difference in unconscious environmental awareness. Personality and Individual Differences, 25(2), 22332. [DOI:10.1016/S0191-8869(98)00017-8] [CrossRef] [Google Scholar]
Melillo P., Bracale M., Pecchia L. (2011). Nonlinear heart rate variability features for real-life stress detection. Case study: Students under stress due to university examination. BioMedical Engineering OnLine, 10(1), 96 [DOI:10.1186/1475-925X-10-96] [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
Micheloyannis S., Vourkas M., Bizas M., Simos P., Stam C. J. (2003). Changes in linear and nonlinear EEG measures as a function of task complexity: Evidence for local and distant signal synchronization. Brain Topography, 15(4), 23947. [DOI:10.1023/A:1023962125598] [PMID ] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
Murta T., Leite M., Carmichael D. W., Figueiredo P., Lemieux L. (2015). Electrophysiological correlates of the BOLD signal for EEG-informed fMRI. Human Brain Mapping, 36(1), 391414. [DOI:10.1002/hbm.22623] [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
Neuner I., Arrubla J., Wer

ner C. J., Hitz K., Boers F., Kawohl W., et al. (2014). The default mode network and EEG regional spectral power: A simultaneous fMRI-EEG study. PLOS One, 9(2), e88214 [DOI:10.1371/journal.pone.0088214] [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
Ngo T. L. (2013). [Review of the effects of mindfulness meditation on mental and physical health and its mechanisms of action (French)]. Santé mentale au Québe, 38(2), 1934. [DOI:10.7202/1023988ar] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
Nguyen T. V., Ducharme S., Karama S. (2017). Effects of sex steroids in the human brain. Molecular Neurobiology, 54(9), 750719. [DOI:10.1007/s12035-016-0198-3] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
Papageorgiou C. C., Nanou E. D., Tsiafakis V. G., Capsalis C. N., Rabavilas A. D. (2004). Gender related differences on the EEG during a simulated mobile phone signal. NeuroReport, 15(16), 255760. [DOI:10.1097/00001756-200411150-00026] [PMID ] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
Pravitha R., Sreenivasan R., Nampoori V. P. (2005). Complexity analysis of dense array EEG signal reveals sex difference. International Journal of Neuroscience, 115(4), 44560. [DOI: 10.1080/00207450590520911x] [PMID ] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
Ridzwan W. M. F. W. M., Mahmood N. H., Zakaria N. A., Ali E. A. (2011). Salat and brainwave signal analysis. Journal Teknologi, 54(1), 18192. [DOI:10.11113/jt.v54.809] [CrossRef] [Google Scholar]
Shapiro D. H., Jr. (1992). Adverse effects

of meditation: A preliminary investigation of long-term meditators. Journal of Psychosomatic Research, 39(14), 627. [PMID ] [PubMed] [Google Scholar]
Singh N., Telles S. (2015). Neurophysiological effects of meditation based on evoked and event related potential recordings. BioMed Research International, 2015(406261), 111. [DOI:10.1155/2015/406261] [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
inذ
Thomas J. W., Cohen M. (2014). A methodological review of meditation research. Frontiers in psychiatry, 5, 74. [DOI:10.3389/fpsyt.2014.00074] [PMID ] [PMCID ] [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
van Wingerden M., Vinck M., Lankelma J. V., Pennartz C. M. (2010). Learning-associated gamma-band phase-locking of action-outcome selective neurons in orbitofrontal cortex. Journal of Neuroscience, 30(30), 1002538. [DOI:10.1523/JNEUROSCI.0222-10.2010] [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6712630/
@salmanfatemi

آدرس مطب : اصفهان ، خیابان آمادگاه ، روبروی داروخانه سپاهان ، مجتمع اطبا ، طبقه اول
تلفن : 32223328 - 031

نام و فامیل :
تلفن :
ایمیل :
متن پیـام :

دکتر سید سلمان فاطمی

متخصص داخلی مغز و اعصاب